دوره 34، شماره 5 - ( مرداد 1402 )
جلد 34 شماره 5 صفحات 289-278 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Puladian M, Ayatizadeh Tafti F, Samadi H. COMPARISON OF THE EFFECT OF MINDFULNESS EXERCISES AND PETTLEP MENTAL IMAGERY ON THE BALANCE AND CONTINUOUS ATTENTION OF ELDERLY WOMEN. Studies in Medical Sciences 2023; 34 (5) :278-289
URL: http://umj.umsu.ac.ir/article-1-6004-fa.html
URL: http://umj.umsu.ac.ir/article-1-6004-fa.html
پولادیان مریم، آیتی زاده تفتی فرحناز، صمدی حسین. مقایسه تأثیر تمرینات ذهن‌آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر تعادل و توجه مداوم زنان سالمند. مجله مطالعات علوم پزشکی. 1402; 34 (5) :278-289
استادیار علوم ورزشی، گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران (نویسنده مسئول) ، fayati@yazd.ac.ir
متن کامل [PDF 638 kb]
(383 دریافت)
| چکیده (HTML) (825 مشاهده)
.png)
.png)
آزمون عملکرد مداوم (CPT)
آزمون عملکرد مداوم (CPT): این آزمون یکی از آزمون‌های عصب روان‌شناختی برای ارزیابی عملکرد مغز است که نگهداری توجه در طول زمان را می‌سنجد و دارای نسخه‌های مختلفی است که توانایی افراد در تمایز محرک هدف از محرک غیر هدف درمجموعه‌ای از محرک‌ها را ارزیابی می‌کنند (27،28). متغیرهای آزمون شامل خطای حذف یا درجاماندگی (عدم پاسخ به محرک هدف)، خطای ارائه پاسخ ارتکاب یا تکانشگری (پاسخ به محرک غیر هدف)، زمان واکنش (زمان بین ارائه هدف تا پاسخ آزمودنی) و تعداد پاسخهای درست می‌شود. در این پژوهش اشکال به مدت نیم ثانیه و با ترتیب تصادفی در صفحه رایانه ظاهر می-شد. درمجموع،150 شکل به‌عنوان محرک بر صفحه رایانه ظاهر می‌شد که از این تعداد 30 محرک به‌عنوان محرک هدف بود. فاصله بین ارائه دو محرک 500 هزارم ثانیه و زمان ارائه هر محرک 150 هزارم ثانیه بود. محمود علیلو، حمیدی و شیروانی (1390) (29) ضریب پایایی آزمون را 0/81 گزارش کردند. هادیان فرد و همکاران (1386) (30) ضریب پایایی این آزمون را دامنه‌ای بین 59/. تا 93/. به دست آوردند.
به‌منظور بررسی توزیع نرمال داده‌ها از آزمون کلموگروف اسمیرنوف استفاده شد. نتایج نشان داد که تمام داده‌ها از توزیع نرمال برخوردار هستند. همچنین جهت مقایسه تعادل ایستا، تعادل پویا و توجه مداوم در گروههای مداخله ذهن‌آگاهی، تصویرسازی پتلپ و گروه کنترل از تحلیل واریانس و آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد.
یافته‌ها
نتایج تحلیل واریانس نشان می‌دهد که بین گروههای مختلف اختلاف معنی‌داری وجود دارد (12/59=f، 0/001=p) (جدول 1)، بنابراین برای تعیین اختلاف بین گروه‌ها از آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد.
جدول (1): نتایج آزمون تحلیل واریانس جهت بررسی متغیر تعادل ایستا گروههای کنترل، ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ
جدول (2): نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی مربوط به مقایسه میانگین‌های تعادل ایستا گروههای مختلف
جدول (3): نتایج آزمون تحلیل واریانس جهت بررسی تعادل پویا گروههای کنترل، ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ
جدول (4): نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی مربوط به مقایسه میانگین‌های تعادل پویا گروههای مختلف
جدول (5): نتایج آزمون تحلیل واریانس جهت بررسی زمان پاسخ توجه مدام بین گروههای کنترل، ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ
جدول (6): آزمون تعقیبی بونفرونی مربوط به مقایسه میانگین‌های توجه گروههای مختلف
بحث و نتیجه‌گیری
این پژوهش باهدف مقایسه اثربخشی مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر کارکردهای حرکتی زنان سالمند غیر فعال انجام شد. اولین نتیجه تحقیق حاضر این بود که گروه تمرینات ذهن‌آگاهی نسبت به گروه کنترل در دو فاکتور تعادل ایستا و تعادل پویا تفاوت معنی‌داری را تجربه کرده بود که این نتیجه با مطالعات آجدانی، عبدی و آقائی (1400) (31) و قاسم‌پور و همکاران (1396) همسو است (9).
در تبیین نتایج حاضر می‌توان اینطور بیان کرد که ذهن آگاهی با انواع مختلف سبب کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس می. شود. در توجیه این یافته می‌توان گفت که عوامل زیادی دخیل است تا مداخله ذهن آگاهی به بهبود تعادل منجر شود. تحقیقات نشان می‌دهد که ذهن آگاهی می‌تواند فعالیت آمیگدال و تالاموس را کاهش دهد و سبب افزایش فعالیت قشر جزیره‌ای قشر پری فرونتال و قشر کمربند قدامی شود. این مناطق در تنظیم هیجان و هوشیاری دخیل‌اند و این امکان وجود دارد که بعد از مداخله این مناطق درگیر و هیجانات مرتبط با اضطراب تا حدودی تعدیل شده باشد. آجدانی و همکاران (1400) در پژوهشی به بررسی تأثیر ذهن آگاهی بر تعادل سالمندان پرداختند و در پایان بیان کردند که ذهن آگاهی موجب بهبود تعادل سالمندان شده است. قاسم پور و همکاران (1396) نیز در پژوهش خود نتیجه گرفتند که تمرین ذهن آگاهی موجب تعادل ایستا و پویای زنان و مردان سالمندان شده است. کی و همکاران (2012) نیز در پژوهشی به بررسی اثر تمرین ذهن‌آگاهی بر عملکرد یک تکلیف تعادلی پرداختند (32). نتایج تحقیق آن‌ها نشان داد که القاء ذهن‌آگاهی برای بهبود عملکرد تعادلی مناسب است. از دلایل نتیجه حاضر می‌توان به نظر گورسمان، نیمان، اشمست و والچ[3] (2004) اشاره کرد. گورسمان و همکاران (2004) معقتقدند ذهن آگاهی، خود نظارت گری جسمی و هوشیاری بدن را افزایش می‌دهد که احتمالاً منجر به بهبود مکانیسم‌های بدنی ازجمله بهبود هماهنگی حرکتی و به دنبال آن افزایش تعادل می‌شود (33). همچنین افراد ممکن است با یادگیری حالت ذهن آگاهی آن را به‌عنوان راهبردی مقابله‌ای برای افزایش هماهنگی حرکتی در نظر گرفته باشند و از آن به‌منظور بهره برداری و بهبود تعادل استفاده کنند که این خود می‌تواند نشانه‌ی تسهیل کنندگی تعادل باشد. به‌طورکلی می‌توان نتیجه گرفت که در اثر مداخله ذهن آگاهی توانسته‌اند با پذیرش توانایی خود و افزایش هوشیاری و هماهنگی حرکتی، تعادل خود را افزایش دهند.
همچنین در تحقیق حاضر نشان داده شد که تصویرسازی پتلپ موجب بهبود تعادل ایستا و پویای سالمندان شده است که این نتیجه با نتایج تحقیق و بهرامی و همکاران (1396) همسو، و با خان محمدی و همکاران (1395)، طهماسبی و همکاران (1399) ناهمسو می‌باشد (10،21، 34). بهرامی و همکاران (1396) در پژوهشی به بررسی تأثیر مدلهای مختلف تصویرسازی بر تعادل سالمندان پرداختند و در پایان بیان کردند تصویرسازی پتلپ موجب بهبود تعادل سالمندان شده است. ازاین‌رو این نتیجه را می‌توان با نظر مگیل (2011) (3) که بیان کرده است یکی از ویژگیهای عمومی اجرا پیشرفت است و آن اشاره به اجرای بهتر تکلیف با گذشت زمان دارد مطابق دانست. همچنین مک موریس[4] (2004) معتقد است از طریق تصویرسازی استفاده از نیمکره راست مغز در رابطه با اطلاعاتی که در باره آنچه می‌بینیم و احساس می‌کنیم یا روی آن تمرکز داریم باعث بهبودی در یادگیری می‌شود. همچنین تصویرسازی در آماده سازی فرد برای اجرا و کمک به اجرای مهارتی که به خوبی آموخته شده نیز مؤثر است (7). به‌عبارتی‌دیگر این تمرینات می‌تواند باعث تغییرات درونی و فیزیولوژیکی در بدن و سازمان‌دهی فعال موقعیت‌های ذخیره شده در مغز شود. از طرفی خان محمدی و همکاران (1395) به بررسی تأثیر تصویرسازی پتلپ بر تعادل پویای سالمندان پرداخته و در پایان بیان کردند که هیچ‌گونه بهبودی در تعادل سالمندان اتفاق نیفتاده است (10). شاید بتوان دلیل این ناهمخوانی را در اینکه محققان قبلی تأثیر تصویرسازی پتلپ را بر مهارت‌های ورزشی در نظر گرفته‌اند دانست و احتمال می‌رود تصویرسازی بر یادگیری مهارت‌های ورزشی مؤثر باشد، ولی در بهبود مؤلفه‌های آمادگی حرکتی مانند تعادل پویا مؤثر نیست. شایان ذکر است که دلیل دیگر ناهمخوانی در نتایج شاید این باشد که تحقیقات مخالف نامبرده در بالا، پژوهش خود را بر روی گروه سنی جوان انجام داده‌اند، ولی پژوهش حاضر روی گروه سالمندان صورت پذیرفته است. بنابراین شاید بتوان اینگونه نتیجه‌گیری کرد که تمرین تصویرسازی در بهبود آمادگی حرکتی افراد سالمند مفید نیست، زیرا در دوران سالمندی سیستم عصبی-عضلانی که نقش بسزایی در تصویرسازی پتلپ دارد، رو به انحطاط است.
یکی دیگر از نتایج تحقیق حاضر این بود که گروه ذهن آگاهی نسبت به گروه کنترل تفاوت معنی‌داری در توجه مداوم را از خود نشان داده بود که این نتیجه با نتایج پژوهش بابایی و بادامی (1398) (35)، زهرایی و محققیان (1398) (36)، و نجاتی، ذبیح زاده، نیک فرجام و نادری (1391) همسو است. نجاتی و همکاران (1391) در تحقیقی به بررسی رابطه بین ذهن آگاهی و کارکردهای توجهی پایدار و انتخابی پرداختند. نتایج نشان داد که با افزایش ذهن آگاهی میزان خطا و زمان پاسخ آزمودنی‌ها کاهش می‌یابد (37). بر اساس این یافته‌ها، ذهن آگاهی نه با کارکردهای توجه انتخابی، بلکه با کارکردهای توجه پایدار مرتبط است. برخی از محققین معتقدند مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی با آموزش تمرینات و تکنیکهایی مانند آرمیدگی پیشرونده عضلانی، مراقبه عالی، هاتا یوگا به‌صورت منظم روزانه و نیز هنگام احساس فشار می‌تواند بیش واکنش به محرکهای محیطی و احساسی را کاهش دهد. بیش واکنشی به محرکهای محیطی یکی از مؤلفه‌های مهم تکانشگری است (36).
هنگامی که ادراک دقیق از پاسخهای ذهنی فرد به محرکهای درونی و بیرونی ایجاد شود، به توسعه بینشی منجر می‌شود که توانایی عملی فرد در دنیای واقعی و حس کنترل او افزایش می‌یابد. ذهن آگاه بودن می‌تواند استدلال اخلاقی و تصمیم‌گیری منطقی را در فرد بهبود بخشد. ذهن آگاهی به فرد کمک می‌کند تا به میل خود برای انجام سریع کنش، بدون درنظر گرفتن عواقب آن، آگاهی پیدا کند و مانند یک مشاهده‌گر این فرایند را بنگرد و به ابعاد گوناگون تصمیم و میل خود توجه بیشتری داشته باشد و این مسئله می‌تواند در تعدیل تکانشگری نقش اساسی ایفا کند. همچنین جهت تبیین یافته به دست آمده می‌توان مطرح ساخت که، تمرکز اصلی در درمان مبتنی بر ذهن اگاهی بر تخصیص کامل توجه به هدف به‌صورت لحظه‌به‌لحظه است، تکانشگری دقیقاً نقطه مقابل این وضعیت است. تکانشگری زمانی رخ می‌دهد که فرد نسبت به اهداف و آنچه به‌صورت غیرقابل پیش‌بینی رخ می‌دهد توجه و هوشیاری در لحظه ندارد.
همچنین در پژوهش حاضر نشان داده شد که تصویرسازی پتلپ موجب بهبود توجه مداوم شده است که این نتیجه با نتایج تحقیق بابا حسینی و همکاران (1399) (38) و طاهری (1396) (3) همخوان می‌باشد. طاهری (1396) در پژوهشی به مقایسه اثربخشی تصویرسازی ذهنی، بیوفیدبک و نوروفیدبک در کاهش اضطراب رقابتی و بهبود توجه تکواندوکاران پرداخت. نتایج نشان داد که هر سه مداخله بر کاهش اضطراب رقابتی و بهبود توجه تأثیر دارد که از عوامل این نتیجه می‌توان به اینکه تصویرسازی ذهنی مکانیزمی عصبی است و ساختارهای مغزی را که در کنترل شناختی و در برنامه ریزی حرکتی نقش دارند، اشاره می‌کند. همچنین این نتایج با افزایش هم ارزی کارکردی در مدل پتلپ و همچنین با توضیحات شناختی مهارت و درک الگوی حرکت در حین تصویرسازی ذهنی (نظریه یادگیری نمادین) و همچنین نظریهروانی عصبی عضلانی، نظریه آمایه توجه ـ برانگیختگی و ایجاد ارتباط معنادار بین عناصر تکلیف و کوتاه شدن مرحله انتخابِ پاسخ (نظریه سازمان‌دهی حافظه در تصویرسازی ذهنی) به خوبی قابل توجیه می‌باشد.
به‌طورکلی نتایج این تحقیق نشان داد که مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر کارکردهای حرکتی زنان سالمند تأثیر معناداری دارد. نتایج نشان داد که گروههای تجربی نسبت به گروه کنترل بهبود معناداری را در فاکتورهای تعادل ایستا، پویا و توجه مداوم داشته است. با توجه به نتایج پژوهش به مربیان و دست‌اندرکاران امورات سالمندی پیشنهاد می‌شود از تمرینات ذهن آگاهی و تصویرسازی جهت بهبود تعادل و توجه در سالمندی استفاده شود. به‌طور اجتناب‌ناپذیری، هر مطالعه‌ای محدودیت‌هایی دارد که تفسیر یافته‌ها را در بستر محدودیت‌ها ضروری می‌کند. از محدودیت‌های پژوهش حاضر نمونه‌های منحصر به زنان سالمند بود که در تعمیم به سایر افراد، باید بااحتیاط انجام شود. با توجه به گستره نظری موجود، یافته‌ها و محدودیت‌های حاضر، پیشنهاد می‌شود این پژوهش بر روی سایر قشرها و در صورت امکان، در حجم نمونه بزرگ‌تری انجام گیرد.
تشکر و قدردانی
از همه سالمندان عزیزی که ما را در انجام هر چه بهتر این پژوهش یاری نمودند، سپاسگزاریم.
متن کامل: (684 مشاهده)
مقدمه
سالمندی دوران حساسی از زندگی بشر است و توجه به مسائل و نیازهای این مرحله، یک ضرورت اجتماعی است. افزایش جمعیت سالمندان به‌قدری قابل‌توجه است که از آن به‌عنوان انقلاب ساکت یاد می‌شود (1). بررسی شاخص‌های آماری در ایران حاکی از رشد و شتاب سالمندی است، به‌طوری‌که پیش‌بینی می‌شود در سال 1410 در کشور ما انفجار سالمندی رخ دهد و 25 الی 30 درصد جمعیت، وارد دوران سالمندی شوند (2). همچنین طبق پیش‌بینی‌های بخش جمعیت سازمان ملل متحد، نسبت جمعیت سالمند جهان در سال 2050 حدود 22 درصد افزایش خواهد یافت (3). لازم به ذکر است سالمندان، به دلیل کاهش قدرت جسمی دچار مشکلات فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی بیشتری نسبت به دیگر گروههای سنی می‌شوند. کاهش آمادگی جسمانی در سالمندان باعث اختلال در عملکرد و قابلیت‌های حرکتی و از دست دادن هماهنگی، تعادل، قدرت عضلانی و انعطاف‌پذیری می‌شود، و تمام این عوامل در کاهش عملکرد حسی-حرکتی، بی‌ثباتی قامت و افزایش خطر برای سالمندان تأثیر بسزایی دارند (4). محققین، کاهش تعادل و اختلال در الگوهای راه رفتن را به‌عنوان عوامل کلیدی در کاهش عملکرد حرکتی سالمندان برشمرده‌اند و معتقدند که تعادل، پایه و اساس زندگی مستقل و پویا است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که با افزایش سن، عملکرد شناختی و حرکتی کاهش می‌یابد و به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی و عملکردی، سالمندان قادر به ایجاد پاسخهای مناسب برای راهبردهای اجرای حرکات و ایجاد هماهنگی در میان اندام‌ها نیستند (5).
بسیاری از محققان راه رفتن و کنترل تعادل را به‌عنوان عوامل تعیین‌کننده استقلال زندگی افراد مسن می‌دانند؛ چراکه اجزای اصلی فعالیت‌های فیزیکی روزمره و حرکات ورزشی را می‌توان در دو بخش حفظ تعادل برای حفظ موقعیت بدن و جهت‌یابی فضایی و تعامل بین اجزای آناتومیکی برای حرکت تقسیم کرد (6). به عبارتی اجرا و حفظ تعادل در وضعیت ایستا و یا در حین فعالیت، نیازمند تولید نیروی کافی توسط عضلات و اعمال آن به اهرم‌های بدن ) استخوان‌ها (بوده که مستلزم تعامل پیچیده سیستم عضلانی- اسکلتی و عصبی است. در وضعیت ایستا، اجزاء عصبی برای تعادل را، فرآیندهای حرکتی (کمک‌کننده‌های عصبی- عضلانی (، فرآیندهای حسی) سیستم‌های بینایی، دهلیزی و حسی-پیکری (و فرآیندهای عصبی سطوح بالاتر تشکیل می‌دهند، درحالی‌که در وضعیت پویا، تعادل، بیشتر به فرآیندهای حسی- پیکری وابسته است (7). با توجه به اینکه در سالمندی کارایی فرآیندهای درگیر در حفظ تعادل و کنترل وضعیت قامت کاهش می‌یابد، ازاین‌رو، به‌کارگیری روش‌های درمانی مناسب برای بهبود تعادل و کنترل پاسچر به‌منظور پیشگیری از خطر زمین خوردن ضروری است. اخیراً برای بهبود مهارت‌های حرکتی و بیشینه‌سازی آن‌ها دو روش ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی موردتوجه متخصصین قرارگرفته است (8). ذهن آگاهی، نوعی آگاهی غیرقضاوتی از تجربه شخصی است و بدون آنکه قضاوتی در مورد آن صورت گیرد، لحظه‌به‌لحظه آشکار می‌شود. هرچند هدف اصلی ذهن آگاهی، آرام‌سازی نیست، اما مشاهده رویدادهای منفی درونی بدون هیچ‌گونه قضاوتی درباره آن‌ها، یا برانگیختگی فیزیولوژی باعث بروز آرامش می‌شود (9). ذهن آگاهی مشاهده‌ی محرکهای درونی و بیرونی همان‌گونه که اتفاق می‌افتد بدون هیچ‌گونه قضاوت و پیش‌داوری است. ذهن آگاهی مهارتی است که به افراد اجازه می‌دهد که در زمان حال، حوادث را کمتر از آن میزان که ناراحت‌کننده‌اند، دریافت کنند (10). وقتی اشخاص نسبت به زمان حال آگاه می‌شوند دیگر توجه خود را روی گذشته یا آینده معطوف نمی‌کنند. ذهن آگاهی یعنی توجه کردن به شیوه‌ای هدفمند خاص در زمان حال و خالی از قضاوت و توجه کردن دقیق و لحظه‌به‌لحظه به آنجا که فرد هم‌اکنون در حال تجربه آن و تفکیک واکنش‌های خود از رخدادهای حسی خام است (11). ذهن آگاهی بدان معناست که فرد، آگاهی خود را از گذشته و آینده به حال حاضر معطوف کند. یعنی بودن در لحظه با هر آنچه اکنون هست، بدون قضاوت و بدون اظهارنظر درباره‌ی آنچه اتفاق می‌افتد؛ یعنی تجربه واقعیت محض بدون توضیح. محققین معتقدند ذهن آگاهی با حضور در زمان حال، تمرینِ آگاهی بر احساسات فیزیولوژیکی را آسان‌تر می‌کند)12(.
تصویرسازی، یک قابلیت شناختی است که امکان اجرا و تجربه حرکات را بدون اجرای واقعی و درگیر بودن عضلات می‌دهد (13). مدل تصویرسازی ذهنی پتلپ بر اساس تحقیقات علوم اعصاب معرفی‌شده و نشان می‌دهد که همپوشانی‌های شایان توجهی در مناطق فعال مغز در طول انجام تصویرسازی ذهنی یک حرکت جنبشی و اجرای واقعی همان حرکت وجود دارد )14(. این همپوشانی، که به‌منظور توسعه‌ی مدل تصویرسازی ذهنی پتلپ، توسط هولمز و کالینز[1])2011 (ارائه شده است، «هم ارزی کارکردی» نامیده می‌شود. با توجه به اظهارات پژوهشگران، استفاده از تصویرسازی ذهنی به دلیل شبیه‌سازی حرکاتی که بین اجرای فیزیکی و تصویرسازی ذهنی مشترک می‌باشد، می‌تواند عملکرد را تسهیل کند. مدل پتلپ بر اساس تحقیقات گذشته بر هفت جنبه به‌منظور تأثیر در بهینه‌سازی تصویرسازی ذهنی تأکید دارد. اجزای پتلپ شامل بدن، محیط، تکلیف، زمان‌بندی، احساس (هیجان)، چشم‌انداز (دیدگاه) می‌باشد)15(. درزمینه‌ی تصویرسازی حرکتی نظریه‌های مختلفی مانند نظریه‌ی روانی-عصبی-عضلانی، نظریه‌ی یادگیری نمادین، نظریه‌ی اطلاعات زیستی و انگیزشی وجود دارد. بر اساس نظریه‌ی روانی-عصبی، تصویرسازی تکانه‌های مشابهی در زمان اجرای حرکت تولید می‌کند. همچنین نظریه‌ی یادگیری نمادین اثبات کرد که تصویرسازی یک سیستم کدگذاری یا برنامه‌ی حرکتی تولید می‌کند (16). نظریه‌ی اطلاعات زیستی بیان می‌کند یک تصویر ذهنی، مجموعه‌ای سازمان‌یافته از خصوصیات ذخیره‌شده در حافظه‌ی بلندمدت می‌باشد. در طول تصویرسازی حرکتی ویژگیهای محرک برای توصیف جنبه‌های موقعیتی محیط استفاده می‌شود. بر اساس نظریه‌ی انگیزشی تصویرسازی ذهنی ازنظر کارکردی مجموعه‌ی معینی از گزاره‌های ذخیره‌شده در مغز است (پیرسون و همکاران، 2015(. در سال‌های اخیر محققان به بررسی تأثیر تصویرسازی پتلپ بر عملکرد حرکتی و اینکه چطور فرآیند تصویرسازی به افزایش عملکرد حرکتی کمک می‌کند، علاقه‌مند شده‌اند (17(. برخی مطالعات نشان داده‌اند تصویرسازی در افزایش قدرت مؤثر است و برخی دیگر معتقدند که تصویرسازی پتلپ تأثیری در بهبود مهارت‌ها و عملکرد افراد نداشته است (18(. کامران مهر (1399) پژوهشی را باهدف بررسی تأثیر تمرین ذهن آگاهی بر تعادل سالمندان انجام دادند و در پایان بیان کردند که تمرین ذهن آگاهی موجب بهبود تعادل سالمندان شده است (19). قاسم پور و همکاران (1397) در پژوهشی نتیجه گرفتند که تمرین ذهن آگاهی موجب بهبود تعادل سالمندان و عملکرد حرکتی آنان شده است (9). از طرفی حبیبی و حسن‌زاده (1399) بیان کرده‌اند که تمرینات ذهن آگاهی تأثیری در بهبود تعادل سالمندان ندارد (20). همچنین خانمحمدی و همکاران (1398) در پژوهشی نتیجه گرفتند که تصویرسازی پتلپ تأثیری در بهبود تعادل سالمندان نداشته است (10). بهرامی و همکاران (1397) معتقدند که تصویرسازی پتلپ منجر به بهبود تعادل سالمندان می‌شود (21).
طبق تحقیقات انجام شده، نداشتن تعادل یکی از اصلی‌ترین عوامل افتادن در بین سالمندان گزارش شده و بیان شده است تعادل جزء نیازهای اساسی در فعالیت‌های ایستا و پویا می‌باشد (22). همچنین برخی از مطالعات نشان داده‌اند که تمرینات ذهن آگاهی و تصویرسازی می‌تواند باعث بهبود تعادل شوند (23). با بررسی‌های صورت گرفته توسط محقق، هیچ تحقیقی به مقایسه تأثیر تمرینات ذهن‌آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر تعادل و توجه مداوم زنان سالمند نپرداخته است، لذا مقایسه تأثیر تمرینات ذهن‌آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر تعادل و توجه مداوم زنان سالمند برای اولین بار انجام گرفته است. همچنین با توجه به جمعیت بیشتر زنان سالمند نسبت به مردان (24)، محقق به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که آیا بین تأثیر ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر تعادل و توجه مداوم زنان سالمند تفاوت وجود دارد یا خیر؟ به‌عبارتی‌دیگر کدام‌یک از این روش‌ها بر کارکرد حرکتی و اجرایی زنان سالمند مؤثرتر می‌باشد؟
مواد و روش کار
این پژوهش از لحاظ هدف، یک تحقیق کاربردی، نیمه تجربی و با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون می‌باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر را سالمندان شهر یزد تشکیل دادند. با استفاده از نرم‌افزار G*Power، حجم نمونه حداقلی 45 نفر برآورد شد تا توان آماری 0/8، اندازه اثر 0/8 در سطح معنی‌داری 0/05 حاصل گردد. ابتدا با حضور به مرکز سالمندان شهر یزد، افراد سالمند شناسایی شدند و نمونه آماری 45 زن سالمند با دامنه سنی 60-75 سال انتخاب شدند. روش نمونه‌گیری دردسترس بود که به‌صورت تصادفی در سه گروه ذهن‌آگاهی (15 نفر)، گروه تصویرسازی ذهنی پتلپ (15 نفر) و گروه کنترل (15 نفر) قرار گرفتند. معیار ورود شامل: سن 75-60 سال، زن، عدم استفاده از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مثل کورتون، و نداشتن فعالیت بدنی در 6 ماه گذشته بود. شرایط خروج از تحقیق شامل سابقه عمل جراحی در ناحیه پایین تنه، ناهنجاری‌های ستون فقرات، پوکی استخوان، شکسگتی یا اختلال در ناحیه پایین تنه بود. قبل از شروع تمرین فرم رضایت آگاهانه در اختیار آزمودنی‌ها قرار داده شد و بعد از جمع‌آوری فرم رضایت‌نامه به آزمودنی‌ها گفته شد تمامی اطلاعات به‌صورت محرمانه در اختیار محقق نگه داری خواهد شد. ابتدا از هر سه گروه پیش‌آزمون به عمل آمد. سپس گروههای تجربی مطابق با پروتکل به مدت هشت هفته و هر هفته سه جلسه به تمرین پرداختند. در پایان از تمرینات از هر سه گروه پس‌آزمون گرفته شد.
پروتکل ذهن آگاهی:
آزمودنی‌های گروه ذهن آگاهی در طی هشت هفته (هر هفته 3 جلسه 30 دقیقه‌ای) در جلسات تمرینی شرکت کردند. برنامه مداخله ذهن آگاهی در ابتدا شامل توضیحاتی در مورد اهداف جلسات و تأثیر آن بر عملکرد فرد در زندگی بود. در طی جلسات بعدی از تمریناتی شامل مراقبه نشستن با تمرکز و توجه بر روی تنفس، تمرین خوردن کشمش (تمرین توجه بر شئ) تمرین وارسی بدنی (تمرکز بر روی قسمت‌های مختلف بدن)، تمرینات تکلیف خانگی، یوگای هوشیارانه، استفاده از حواس پنجگانه، تمرین دیدن یا شنیدن، تنفس شکمی، شناسایی احساسات و هیجانات، تمرین یوگای هوشیارانه، مراقبه کوهستان، ریلکسیشن، تن آرامی، استفاده شد. برنامه مداخله ذهن آگاهی زیر نظر محقق و به کمک یک روان‌شناس بالینی مجرب انجام شد.
پروتکل تصویرسازی ذهنی پتلپ:
پروتکل تمرینی توسط محقق از روی برگه نوشته‌شده با صدای رسا و لحنی آرام به‌صورتی که برای تمامی آزمودنی‌ها کاملاً آشنا و واضح باشد خوانده می‌شد که در حدود 20 تا 30 دقیقه طول می‌کشید. قابل‌ذکر است که 10 دقیقه اول، تمرینات آرام‌سازی جهت افزایش آرامش، راحتی، تمرکز و آمادگی سالمندان به‌منظور انجام تمرینات ذهنی به کار برده شد. سپس با پرسیدن این سؤالات از سالمندان که آیا آمادگی شروع تمرین و تمرکز لازم را دارند یا نه تمرین تصویرسازی پتلپ را به مدت 15 تا 20 دقیقه در همان حالت راحت و نشسته روی صندلی و با چشمان بسته انجام شد. در دستورالعمل خوانده‌شده توسط آزمون گر اینگونه قیدشده است که سالمندان می‌بایست مؤلفه‌های پتلپ را که به شرح ذیل است را رعایت کنند. مؤلفه فیزیکی: بر اساس مؤلفه‌ی فیزیکی (بدنی) به آزمودنی گفته شد که احساس جنبشی مرتبط با اجرای واقعی مهارت در آزمون موردنظر را داشته باشد. مؤلفه‌ی محیطی: برای رعایت مؤلفه‌ی محیطی تمامی آزمودنی‌ها می‌بایست در همان محیط اجرای آزمون اقدام به تصویرسازی می‌کردند. مؤلفه‌ی تکلیف: با درنظر گرفتن مؤلفه‌ی تکلیف به آزمودنی‌ها توصیه شد که اجرای حرکت دقیقه با آزمون موردنظر در تحقیق تصویرسازی شود. مؤلفه‌ی زمان‌بندی: برای رعایت مؤلفه‌ی زمان‌بندی به آزمودنی‌ها پیشنهاد داده شد که تصویرسازی ذهنی دقیقه با همان سرعت اجرای آزمون انجام شود. مؤلفه‌ی یادگیری: در این مؤلفه تصویرسازی باید بر اساس اجرای خودکار آزمون انجام شود. مؤلفه‌ی هیجان: برای رعایت مؤلفه‌ی هیجان آزمودنی‌ها می‌بایست آزمون را با احساسات و به‌صورت واقع‌بینانه اجرا می‌کردند. مؤلفه‌ی دیدگاه: در مؤلفه‌ی دیدگاه به آزمودنی‌ها تذکر داده شد که از طریق تجسم کردن خودشان در حین اجرای آزمون تصویرسازی را انجام دهند. با در نظرگرفتن این 7 مؤلفه‌ی ذکرشده در دستورالعمل پروتکل تمرینی ذکرشده در "تصویرسازی پتلپ "تمامی سالمندان توجه دارید که در سالن مخصوص روی صندلی در حالت راحت نشسته‌اید و توجه همگی شما به نسخه شنیداری است و همه شما در حال انجام آزمون تعادل شارپند رومبرگ هستید، این آزمون اینگونه انجام می‌شود که شما باید قادر باشید خود را بدون کفش روی سطح صافی در حال ایستادن تصور کنید که پای برتر را جلوی پای غیر برتر می‌گذارید و به این صورت که پاشنه پای جلو به پنجه پای عقب برخورد می‌کند و دست‌ها به حالت ضربدری روی سینه و کف دست روی شانه طرف مخالف قرار می‌گیرد. در این زمان مربی به شما انرژی و اعتمادبه‌نفس بالا را جهت انجام بهتر تمرین می‌دهد و شما در حال تماشای خود در حین انجام تمرین هستید و شما در آن لحظه دارای اعتمادبه‌نفس بالا و احساس قدرت برای انجام آزمون هستید. تمرین ذهنی دیگر اینگونه انجام می‌شود که تمامی سالمندان باید خود را روی صندلی دسته‌دار مشابه صندلی به‌کاررفته در آزمون واقعی، در حالت نشسته تصور کنید، سپس در ذهن خود تداعی کنید که از روی صندلی بلند شده‌اید و فاصله 3 متری را تا هدف طی می‌کنید و بدون مکث می‌چرخید و به سمت صندلی برمی‌گردید و مجدداً روی صندلی می‌نشینید (آزمون (TUG)).
تمرین ذهنی دیگر به این صورت است که تمامی سالمندان باید بتوانید با استفاده از هر دو دست خود به‌طور هماهنگ نشانگر را روی طرح ستاره سیاه یک‌بار به‌صورت ساعت گرد و یک‌بار بلافاصله در جهت عکس انجام دهید، به این صورت که باید نحوه قرارگیری در پشت دستگاه و طرز اجرای آن را برای خود در ذهن تداعی و تصویرسازی کنید. (آزمون هماهنگی دودستی) تمرین ذهنی دیگر به این صورت است که همه‌ی سالمندان باید به‌صورت ذهنی از بین محرکهای مختلفی که به‌صورت تصادفی و هم‌زمان بر روی صفحه‌نمایش رایانه ظاهر می‌شود به محرک خاص واکنش نشان دهید و باید تصور کنید که اشکال به‌صورت نیم ثانیه و با ترتیب تصادفی در صفحه رایانه ظاهر می‌شود که از بین 150 شکل که به‌عنوان محرک بر روی صفحه رایانه ظاهر می‌شود تعداد 30 محرک را به‌عنوان محرک هدف انتخاب کنید (آزمون CPt و تکانشگری).
ابزار پژوهش
تعادل ایستا:
به‌منظور سنجش تعادل ایستا، از آزمون شارپند رومبرگ[2] استفاده شد. در این آزمون آزمودنی با چشمان بسته و بدون کفش روی سطح صاف می‌ایستد و پای برتر را جلوی پای غیر برتر می‌گذارد. به این صورت که پاشنه پای جلو به پنجه پای عقب برخورد کند. دست‌ها به حالت ضربدر روی سینه و کف دست روی شانه طرف مخالف قرار می‌گیرد. مدت‌زمانی که آزمودنی حالت خود را حفظ کند، امتیاز محسوب می‌شود. در صورت وقوع هریک از این خطاها (تاب خوردن زیاد، از دست دادن تعادل، باز کردن چشم‌ها و تکان خوردن دست‌ها) هنگام حفظ تعادل برای آزمودنی یک امتیاز منفی ثبت می‌شود (25). آن‌ها اعتبار این آزمون را با چشم باز 0/91 – 0/80 و با چشم بسته 0/77 – 0/74 اعلام کرده‌اند. اعتبار پیرسون این آزمون را 0/81 گزارش کردند. از هر آزمودنی دو بار آزمون به عمل آمد و بهترین رکورد آن‌ها ثبت شد. چنانچه آزمودنی در اجرا مرتکب خطایی می‌شد، زمان کسب‌شده محاسبه نشده و برای هر آزمودنی که دو بار خطا می‌کرد امتیاز صفر در نظر گرفته شد.
آزمون تعادل پویا:
این آزمون در سال 1986 به‌عنوان روشی سریع برای تعیین مشکلات تعادلی اثرگذار بر مهارت‌های حرکتی زندگی روزمره سالمندان طراحی (26) طی پژوهش خود روایی و پایایی این آزمون را به ترتیب (0/79) و (81/5) گزارش کرده است. آزمودنی در این آزمون در حالی که کفش و لباس همیشگی خود را به تن دارد باید روی صندلی بنشیند و به پشتی تکیه دهد. با فرمان آزمون گیرنده، شرکت‌کننده بدون استفاده از دست‌های خود از روی یک صندلی بدون دسته برخاسته و مسافت سه متری علامت‌گذاری شده را می‌پیماید. آزمودنی پس از رسیدن به انتها دور زده و برمی‌گردد و دوباره روی صندلی می‌نشیند. همچنین، از آزمودنی‌ها خواسته شد
در سریع‌ترین حالت ممکن و بدون دویدن این عمل را تکمیل نمایند.
سالمندی دوران حساسی از زندگی بشر است و توجه به مسائل و نیازهای این مرحله، یک ضرورت اجتماعی است. افزایش جمعیت سالمندان به‌قدری قابل‌توجه است که از آن به‌عنوان انقلاب ساکت یاد می‌شود (1). بررسی شاخص‌های آماری در ایران حاکی از رشد و شتاب سالمندی است، به‌طوری‌که پیش‌بینی می‌شود در سال 1410 در کشور ما انفجار سالمندی رخ دهد و 25 الی 30 درصد جمعیت، وارد دوران سالمندی شوند (2). همچنین طبق پیش‌بینی‌های بخش جمعیت سازمان ملل متحد، نسبت جمعیت سالمند جهان در سال 2050 حدود 22 درصد افزایش خواهد یافت (3). لازم به ذکر است سالمندان، به دلیل کاهش قدرت جسمی دچار مشکلات فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی بیشتری نسبت به دیگر گروههای سنی می‌شوند. کاهش آمادگی جسمانی در سالمندان باعث اختلال در عملکرد و قابلیت‌های حرکتی و از دست دادن هماهنگی، تعادل، قدرت عضلانی و انعطاف‌پذیری می‌شود، و تمام این عوامل در کاهش عملکرد حسی-حرکتی، بی‌ثباتی قامت و افزایش خطر برای سالمندان تأثیر بسزایی دارند (4). محققین، کاهش تعادل و اختلال در الگوهای راه رفتن را به‌عنوان عوامل کلیدی در کاهش عملکرد حرکتی سالمندان برشمرده‌اند و معتقدند که تعادل، پایه و اساس زندگی مستقل و پویا است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که با افزایش سن، عملکرد شناختی و حرکتی کاهش می‌یابد و به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی و عملکردی، سالمندان قادر به ایجاد پاسخهای مناسب برای راهبردهای اجرای حرکات و ایجاد هماهنگی در میان اندام‌ها نیستند (5).
بسیاری از محققان راه رفتن و کنترل تعادل را به‌عنوان عوامل تعیین‌کننده استقلال زندگی افراد مسن می‌دانند؛ چراکه اجزای اصلی فعالیت‌های فیزیکی روزمره و حرکات ورزشی را می‌توان در دو بخش حفظ تعادل برای حفظ موقعیت بدن و جهت‌یابی فضایی و تعامل بین اجزای آناتومیکی برای حرکت تقسیم کرد (6). به عبارتی اجرا و حفظ تعادل در وضعیت ایستا و یا در حین فعالیت، نیازمند تولید نیروی کافی توسط عضلات و اعمال آن به اهرم‌های بدن ) استخوان‌ها (بوده که مستلزم تعامل پیچیده سیستم عضلانی- اسکلتی و عصبی است. در وضعیت ایستا، اجزاء عصبی برای تعادل را، فرآیندهای حرکتی (کمک‌کننده‌های عصبی- عضلانی (، فرآیندهای حسی) سیستم‌های بینایی، دهلیزی و حسی-پیکری (و فرآیندهای عصبی سطوح بالاتر تشکیل می‌دهند، درحالی‌که در وضعیت پویا، تعادل، بیشتر به فرآیندهای حسی- پیکری وابسته است (7). با توجه به اینکه در سالمندی کارایی فرآیندهای درگیر در حفظ تعادل و کنترل وضعیت قامت کاهش می‌یابد، ازاین‌رو، به‌کارگیری روش‌های درمانی مناسب برای بهبود تعادل و کنترل پاسچر به‌منظور پیشگیری از خطر زمین خوردن ضروری است. اخیراً برای بهبود مهارت‌های حرکتی و بیشینه‌سازی آن‌ها دو روش ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی موردتوجه متخصصین قرارگرفته است (8). ذهن آگاهی، نوعی آگاهی غیرقضاوتی از تجربه شخصی است و بدون آنکه قضاوتی در مورد آن صورت گیرد، لحظه‌به‌لحظه آشکار می‌شود. هرچند هدف اصلی ذهن آگاهی، آرام‌سازی نیست، اما مشاهده رویدادهای منفی درونی بدون هیچ‌گونه قضاوتی درباره آن‌ها، یا برانگیختگی فیزیولوژی باعث بروز آرامش می‌شود (9). ذهن آگاهی مشاهده‌ی محرکهای درونی و بیرونی همان‌گونه که اتفاق می‌افتد بدون هیچ‌گونه قضاوت و پیش‌داوری است. ذهن آگاهی مهارتی است که به افراد اجازه می‌دهد که در زمان حال، حوادث را کمتر از آن میزان که ناراحت‌کننده‌اند، دریافت کنند (10). وقتی اشخاص نسبت به زمان حال آگاه می‌شوند دیگر توجه خود را روی گذشته یا آینده معطوف نمی‌کنند. ذهن آگاهی یعنی توجه کردن به شیوه‌ای هدفمند خاص در زمان حال و خالی از قضاوت و توجه کردن دقیق و لحظه‌به‌لحظه به آنجا که فرد هم‌اکنون در حال تجربه آن و تفکیک واکنش‌های خود از رخدادهای حسی خام است (11). ذهن آگاهی بدان معناست که فرد، آگاهی خود را از گذشته و آینده به حال حاضر معطوف کند. یعنی بودن در لحظه با هر آنچه اکنون هست، بدون قضاوت و بدون اظهارنظر درباره‌ی آنچه اتفاق می‌افتد؛ یعنی تجربه واقعیت محض بدون توضیح. محققین معتقدند ذهن آگاهی با حضور در زمان حال، تمرینِ آگاهی بر احساسات فیزیولوژیکی را آسان‌تر می‌کند)12(.
تصویرسازی، یک قابلیت شناختی است که امکان اجرا و تجربه حرکات را بدون اجرای واقعی و درگیر بودن عضلات می‌دهد (13). مدل تصویرسازی ذهنی پتلپ بر اساس تحقیقات علوم اعصاب معرفی‌شده و نشان می‌دهد که همپوشانی‌های شایان توجهی در مناطق فعال مغز در طول انجام تصویرسازی ذهنی یک حرکت جنبشی و اجرای واقعی همان حرکت وجود دارد )14(. این همپوشانی، که به‌منظور توسعه‌ی مدل تصویرسازی ذهنی پتلپ، توسط هولمز و کالینز[1])2011 (ارائه شده است، «هم ارزی کارکردی» نامیده می‌شود. با توجه به اظهارات پژوهشگران، استفاده از تصویرسازی ذهنی به دلیل شبیه‌سازی حرکاتی که بین اجرای فیزیکی و تصویرسازی ذهنی مشترک می‌باشد، می‌تواند عملکرد را تسهیل کند. مدل پتلپ بر اساس تحقیقات گذشته بر هفت جنبه به‌منظور تأثیر در بهینه‌سازی تصویرسازی ذهنی تأکید دارد. اجزای پتلپ شامل بدن، محیط، تکلیف، زمان‌بندی، احساس (هیجان)، چشم‌انداز (دیدگاه) می‌باشد)15(. درزمینه‌ی تصویرسازی حرکتی نظریه‌های مختلفی مانند نظریه‌ی روانی-عصبی-عضلانی، نظریه‌ی یادگیری نمادین، نظریه‌ی اطلاعات زیستی و انگیزشی وجود دارد. بر اساس نظریه‌ی روانی-عصبی، تصویرسازی تکانه‌های مشابهی در زمان اجرای حرکت تولید می‌کند. همچنین نظریه‌ی یادگیری نمادین اثبات کرد که تصویرسازی یک سیستم کدگذاری یا برنامه‌ی حرکتی تولید می‌کند (16). نظریه‌ی اطلاعات زیستی بیان می‌کند یک تصویر ذهنی، مجموعه‌ای سازمان‌یافته از خصوصیات ذخیره‌شده در حافظه‌ی بلندمدت می‌باشد. در طول تصویرسازی حرکتی ویژگیهای محرک برای توصیف جنبه‌های موقعیتی محیط استفاده می‌شود. بر اساس نظریه‌ی انگیزشی تصویرسازی ذهنی ازنظر کارکردی مجموعه‌ی معینی از گزاره‌های ذخیره‌شده در مغز است (پیرسون و همکاران، 2015(. در سال‌های اخیر محققان به بررسی تأثیر تصویرسازی پتلپ بر عملکرد حرکتی و اینکه چطور فرآیند تصویرسازی به افزایش عملکرد حرکتی کمک می‌کند، علاقه‌مند شده‌اند (17(. برخی مطالعات نشان داده‌اند تصویرسازی در افزایش قدرت مؤثر است و برخی دیگر معتقدند که تصویرسازی پتلپ تأثیری در بهبود مهارت‌ها و عملکرد افراد نداشته است (18(. کامران مهر (1399) پژوهشی را باهدف بررسی تأثیر تمرین ذهن آگاهی بر تعادل سالمندان انجام دادند و در پایان بیان کردند که تمرین ذهن آگاهی موجب بهبود تعادل سالمندان شده است (19). قاسم پور و همکاران (1397) در پژوهشی نتیجه گرفتند که تمرین ذهن آگاهی موجب بهبود تعادل سالمندان و عملکرد حرکتی آنان شده است (9). از طرفی حبیبی و حسن‌زاده (1399) بیان کرده‌اند که تمرینات ذهن آگاهی تأثیری در بهبود تعادل سالمندان ندارد (20). همچنین خانمحمدی و همکاران (1398) در پژوهشی نتیجه گرفتند که تصویرسازی پتلپ تأثیری در بهبود تعادل سالمندان نداشته است (10). بهرامی و همکاران (1397) معتقدند که تصویرسازی پتلپ منجر به بهبود تعادل سالمندان می‌شود (21).
طبق تحقیقات انجام شده، نداشتن تعادل یکی از اصلی‌ترین عوامل افتادن در بین سالمندان گزارش شده و بیان شده است تعادل جزء نیازهای اساسی در فعالیت‌های ایستا و پویا می‌باشد (22). همچنین برخی از مطالعات نشان داده‌اند که تمرینات ذهن آگاهی و تصویرسازی می‌تواند باعث بهبود تعادل شوند (23). با بررسی‌های صورت گرفته توسط محقق، هیچ تحقیقی به مقایسه تأثیر تمرینات ذهن‌آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر تعادل و توجه مداوم زنان سالمند نپرداخته است، لذا مقایسه تأثیر تمرینات ذهن‌آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر تعادل و توجه مداوم زنان سالمند برای اولین بار انجام گرفته است. همچنین با توجه به جمعیت بیشتر زنان سالمند نسبت به مردان (24)، محقق به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که آیا بین تأثیر ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر تعادل و توجه مداوم زنان سالمند تفاوت وجود دارد یا خیر؟ به‌عبارتی‌دیگر کدام‌یک از این روش‌ها بر کارکرد حرکتی و اجرایی زنان سالمند مؤثرتر می‌باشد؟
مواد و روش کار
این پژوهش از لحاظ هدف، یک تحقیق کاربردی، نیمه تجربی و با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون می‌باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر را سالمندان شهر یزد تشکیل دادند. با استفاده از نرم‌افزار G*Power، حجم نمونه حداقلی 45 نفر برآورد شد تا توان آماری 0/8، اندازه اثر 0/8 در سطح معنی‌داری 0/05 حاصل گردد. ابتدا با حضور به مرکز سالمندان شهر یزد، افراد سالمند شناسایی شدند و نمونه آماری 45 زن سالمند با دامنه سنی 60-75 سال انتخاب شدند. روش نمونه‌گیری دردسترس بود که به‌صورت تصادفی در سه گروه ذهن‌آگاهی (15 نفر)، گروه تصویرسازی ذهنی پتلپ (15 نفر) و گروه کنترل (15 نفر) قرار گرفتند. معیار ورود شامل: سن 75-60 سال، زن، عدم استفاده از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مثل کورتون، و نداشتن فعالیت بدنی در 6 ماه گذشته بود. شرایط خروج از تحقیق شامل سابقه عمل جراحی در ناحیه پایین تنه، ناهنجاری‌های ستون فقرات، پوکی استخوان، شکسگتی یا اختلال در ناحیه پایین تنه بود. قبل از شروع تمرین فرم رضایت آگاهانه در اختیار آزمودنی‌ها قرار داده شد و بعد از جمع‌آوری فرم رضایت‌نامه به آزمودنی‌ها گفته شد تمامی اطلاعات به‌صورت محرمانه در اختیار محقق نگه داری خواهد شد. ابتدا از هر سه گروه پیش‌آزمون به عمل آمد. سپس گروههای تجربی مطابق با پروتکل به مدت هشت هفته و هر هفته سه جلسه به تمرین پرداختند. در پایان از تمرینات از هر سه گروه پس‌آزمون گرفته شد.
پروتکل ذهن آگاهی:
آزمودنی‌های گروه ذهن آگاهی در طی هشت هفته (هر هفته 3 جلسه 30 دقیقه‌ای) در جلسات تمرینی شرکت کردند. برنامه مداخله ذهن آگاهی در ابتدا شامل توضیحاتی در مورد اهداف جلسات و تأثیر آن بر عملکرد فرد در زندگی بود. در طی جلسات بعدی از تمریناتی شامل مراقبه نشستن با تمرکز و توجه بر روی تنفس، تمرین خوردن کشمش (تمرین توجه بر شئ) تمرین وارسی بدنی (تمرکز بر روی قسمت‌های مختلف بدن)، تمرینات تکلیف خانگی، یوگای هوشیارانه، استفاده از حواس پنجگانه، تمرین دیدن یا شنیدن، تنفس شکمی، شناسایی احساسات و هیجانات، تمرین یوگای هوشیارانه، مراقبه کوهستان، ریلکسیشن، تن آرامی، استفاده شد. برنامه مداخله ذهن آگاهی زیر نظر محقق و به کمک یک روان‌شناس بالینی مجرب انجام شد.
پروتکل تصویرسازی ذهنی پتلپ:
پروتکل تمرینی توسط محقق از روی برگه نوشته‌شده با صدای رسا و لحنی آرام به‌صورتی که برای تمامی آزمودنی‌ها کاملاً آشنا و واضح باشد خوانده می‌شد که در حدود 20 تا 30 دقیقه طول می‌کشید. قابل‌ذکر است که 10 دقیقه اول، تمرینات آرام‌سازی جهت افزایش آرامش، راحتی، تمرکز و آمادگی سالمندان به‌منظور انجام تمرینات ذهنی به کار برده شد. سپس با پرسیدن این سؤالات از سالمندان که آیا آمادگی شروع تمرین و تمرکز لازم را دارند یا نه تمرین تصویرسازی پتلپ را به مدت 15 تا 20 دقیقه در همان حالت راحت و نشسته روی صندلی و با چشمان بسته انجام شد. در دستورالعمل خوانده‌شده توسط آزمون گر اینگونه قیدشده است که سالمندان می‌بایست مؤلفه‌های پتلپ را که به شرح ذیل است را رعایت کنند. مؤلفه فیزیکی: بر اساس مؤلفه‌ی فیزیکی (بدنی) به آزمودنی گفته شد که احساس جنبشی مرتبط با اجرای واقعی مهارت در آزمون موردنظر را داشته باشد. مؤلفه‌ی محیطی: برای رعایت مؤلفه‌ی محیطی تمامی آزمودنی‌ها می‌بایست در همان محیط اجرای آزمون اقدام به تصویرسازی می‌کردند. مؤلفه‌ی تکلیف: با درنظر گرفتن مؤلفه‌ی تکلیف به آزمودنی‌ها توصیه شد که اجرای حرکت دقیقه با آزمون موردنظر در تحقیق تصویرسازی شود. مؤلفه‌ی زمان‌بندی: برای رعایت مؤلفه‌ی زمان‌بندی به آزمودنی‌ها پیشنهاد داده شد که تصویرسازی ذهنی دقیقه با همان سرعت اجرای آزمون انجام شود. مؤلفه‌ی یادگیری: در این مؤلفه تصویرسازی باید بر اساس اجرای خودکار آزمون انجام شود. مؤلفه‌ی هیجان: برای رعایت مؤلفه‌ی هیجان آزمودنی‌ها می‌بایست آزمون را با احساسات و به‌صورت واقع‌بینانه اجرا می‌کردند. مؤلفه‌ی دیدگاه: در مؤلفه‌ی دیدگاه به آزمودنی‌ها تذکر داده شد که از طریق تجسم کردن خودشان در حین اجرای آزمون تصویرسازی را انجام دهند. با در نظرگرفتن این 7 مؤلفه‌ی ذکرشده در دستورالعمل پروتکل تمرینی ذکرشده در "تصویرسازی پتلپ "تمامی سالمندان توجه دارید که در سالن مخصوص روی صندلی در حالت راحت نشسته‌اید و توجه همگی شما به نسخه شنیداری است و همه شما در حال انجام آزمون تعادل شارپند رومبرگ هستید، این آزمون اینگونه انجام می‌شود که شما باید قادر باشید خود را بدون کفش روی سطح صافی در حال ایستادن تصور کنید که پای برتر را جلوی پای غیر برتر می‌گذارید و به این صورت که پاشنه پای جلو به پنجه پای عقب برخورد می‌کند و دست‌ها به حالت ضربدری روی سینه و کف دست روی شانه طرف مخالف قرار می‌گیرد. در این زمان مربی به شما انرژی و اعتمادبه‌نفس بالا را جهت انجام بهتر تمرین می‌دهد و شما در حال تماشای خود در حین انجام تمرین هستید و شما در آن لحظه دارای اعتمادبه‌نفس بالا و احساس قدرت برای انجام آزمون هستید. تمرین ذهنی دیگر اینگونه انجام می‌شود که تمامی سالمندان باید خود را روی صندلی دسته‌دار مشابه صندلی به‌کاررفته در آزمون واقعی، در حالت نشسته تصور کنید، سپس در ذهن خود تداعی کنید که از روی صندلی بلند شده‌اید و فاصله 3 متری را تا هدف طی می‌کنید و بدون مکث می‌چرخید و به سمت صندلی برمی‌گردید و مجدداً روی صندلی می‌نشینید (آزمون (TUG)).
تمرین ذهنی دیگر به این صورت است که تمامی سالمندان باید بتوانید با استفاده از هر دو دست خود به‌طور هماهنگ نشانگر را روی طرح ستاره سیاه یک‌بار به‌صورت ساعت گرد و یک‌بار بلافاصله در جهت عکس انجام دهید، به این صورت که باید نحوه قرارگیری در پشت دستگاه و طرز اجرای آن را برای خود در ذهن تداعی و تصویرسازی کنید. (آزمون هماهنگی دودستی) تمرین ذهنی دیگر به این صورت است که همه‌ی سالمندان باید به‌صورت ذهنی از بین محرکهای مختلفی که به‌صورت تصادفی و هم‌زمان بر روی صفحه‌نمایش رایانه ظاهر می‌شود به محرک خاص واکنش نشان دهید و باید تصور کنید که اشکال به‌صورت نیم ثانیه و با ترتیب تصادفی در صفحه رایانه ظاهر می‌شود که از بین 150 شکل که به‌عنوان محرک بر روی صفحه رایانه ظاهر می‌شود تعداد 30 محرک را به‌عنوان محرک هدف انتخاب کنید (آزمون CPt و تکانشگری).
ابزار پژوهش
تعادل ایستا:
به‌منظور سنجش تعادل ایستا، از آزمون شارپند رومبرگ[2] استفاده شد. در این آزمون آزمودنی با چشمان بسته و بدون کفش روی سطح صاف می‌ایستد و پای برتر را جلوی پای غیر برتر می‌گذارد. به این صورت که پاشنه پای جلو به پنجه پای عقب برخورد کند. دست‌ها به حالت ضربدر روی سینه و کف دست روی شانه طرف مخالف قرار می‌گیرد. مدت‌زمانی که آزمودنی حالت خود را حفظ کند، امتیاز محسوب می‌شود. در صورت وقوع هریک از این خطاها (تاب خوردن زیاد، از دست دادن تعادل، باز کردن چشم‌ها و تکان خوردن دست‌ها) هنگام حفظ تعادل برای آزمودنی یک امتیاز منفی ثبت می‌شود (25). آن‌ها اعتبار این آزمون را با چشم باز 0/91 – 0/80 و با چشم بسته 0/77 – 0/74 اعلام کرده‌اند. اعتبار پیرسون این آزمون را 0/81 گزارش کردند. از هر آزمودنی دو بار آزمون به عمل آمد و بهترین رکورد آن‌ها ثبت شد. چنانچه آزمودنی در اجرا مرتکب خطایی می‌شد، زمان کسب‌شده محاسبه نشده و برای هر آزمودنی که دو بار خطا می‌کرد امتیاز صفر در نظر گرفته شد.
آزمون تعادل پویا:
این آزمون در سال 1986 به‌عنوان روشی سریع برای تعیین مشکلات تعادلی اثرگذار بر مهارت‌های حرکتی زندگی روزمره سالمندان طراحی (26) طی پژوهش خود روایی و پایایی این آزمون را به ترتیب (0/79) و (81/5) گزارش کرده است. آزمودنی در این آزمون در حالی که کفش و لباس همیشگی خود را به تن دارد باید روی صندلی بنشیند و به پشتی تکیه دهد. با فرمان آزمون گیرنده، شرکت‌کننده بدون استفاده از دست‌های خود از روی یک صندلی بدون دسته برخاسته و مسافت سه متری علامت‌گذاری شده را می‌پیماید. آزمودنی پس از رسیدن به انتها دور زده و برمی‌گردد و دوباره روی صندلی می‌نشیند. همچنین، از آزمودنی‌ها خواسته شد
در سریع‌ترین حالت ممکن و بدون دویدن این عمل را تکمیل نمایند.
شکل (2): آزمون تعادل پویا
آزمون عملکرد مداوم (CPT)
آزمون عملکرد مداوم (CPT): این آزمون یکی از آزمون‌های عصب روان‌شناختی برای ارزیابی عملکرد مغز است که نگهداری توجه در طول زمان را می‌سنجد و دارای نسخه‌های مختلفی است که توانایی افراد در تمایز محرک هدف از محرک غیر هدف درمجموعه‌ای از محرک‌ها را ارزیابی می‌کنند (27،28). متغیرهای آزمون شامل خطای حذف یا درجاماندگی (عدم پاسخ به محرک هدف)، خطای ارائه پاسخ ارتکاب یا تکانشگری (پاسخ به محرک غیر هدف)، زمان واکنش (زمان بین ارائه هدف تا پاسخ آزمودنی) و تعداد پاسخهای درست می‌شود. در این پژوهش اشکال به مدت نیم ثانیه و با ترتیب تصادفی در صفحه رایانه ظاهر می-شد. درمجموع،150 شکل به‌عنوان محرک بر صفحه رایانه ظاهر می‌شد که از این تعداد 30 محرک به‌عنوان محرک هدف بود. فاصله بین ارائه دو محرک 500 هزارم ثانیه و زمان ارائه هر محرک 150 هزارم ثانیه بود. محمود علیلو، حمیدی و شیروانی (1390) (29) ضریب پایایی آزمون را 0/81 گزارش کردند. هادیان فرد و همکاران (1386) (30) ضریب پایایی این آزمون را دامنه‌ای بین 59/. تا 93/. به دست آوردند.
به‌منظور بررسی توزیع نرمال داده‌ها از آزمون کلموگروف اسمیرنوف استفاده شد. نتایج نشان داد که تمام داده‌ها از توزیع نرمال برخوردار هستند. همچنین جهت مقایسه تعادل ایستا، تعادل پویا و توجه مداوم در گروههای مداخله ذهن‌آگاهی، تصویرسازی پتلپ و گروه کنترل از تحلیل واریانس و آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد.
یافته‌ها
نتایج تحلیل واریانس نشان می‌دهد که بین گروههای مختلف اختلاف معنی‌داری وجود دارد (12/59=f، 0/001=p) (جدول 1)، بنابراین برای تعیین اختلاف بین گروه‌ها از آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد.
جدول (1): نتایج آزمون تحلیل واریانس جهت بررسی متغیر تعادل ایستا گروههای کنترل، ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ
| مجموع مربعات | درجه آزادی | F | سطح معنی‌داری | |
| بین گروهی | 140/93 | 2 | 12/59 | 0/001 |
| درون‌گروهی | 235/06 | 42 | ||
| کل | 376/0 | 44 |
نتایج آزمون بونفرونی نشان داد که بین گروه ذهن‌آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ در تعادل ایستا اختلاف معنی‌داری وجود ندارد (1/000- P)، اما بین گروه کنترل با ذهن آگاهی (0/001 -P) و گروه کنترل با تصویرسازی پتلپ (001/0 = P) اختلاف معنی‌داری وجود دارد (جدول 2).
جدول (2): نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی مربوط به مقایسه میانگین‌های تعادل ایستا گروههای مختلف
| گروه (l) | گروه (J) | اختلاف میانگین | سطح معنی‌داری |
| ذهن آگاهی | تصویرسازی پتلپ | 0/73- | 1/000 |
| ذهن آگاهی | کنترل | 3/33 | 0/001 |
| کنترل | تصویرسازی پتلپ | 4/06- | 0/001 |
همچنین نتایج تحلیل واریانس نشان می‌دهد که بین گروههای مختلف اختلاف معنی‌داری در تعادل پویا وجود دارد (01/34 =f، 001/0=p) (جدول 3)، بنابراین برای تعیین اختلاف بین گروه‌ها از آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد.
جدول (3): نتایج آزمون تحلیل واریانس جهت بررسی تعادل پویا گروههای کنترل، ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ
| مجموع مربعات | درجه آزادی | F | سطح معنی‌داری | |
| بین گروهی | 112/31 | 2 | 34/01 | 0/001 |
| درون‌گروهی | 69/33 | 42 | ||
| کل | 181/64 | 44 |
نتایج آزمون بونفرونی نشان داد که بین گروه ذهن‌آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ (0/001- P)؛ گروه کنترل با ذهن آگاهی (0/03- P) و گروه کنترل با تصویرسازی پتلپ (0/001 - P) در تعادل پویا اختلاف معنی‌داری وجود دارد (جدول 4).
جدول (4): نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی مربوط به مقایسه میانگین‌های تعادل پویا گروههای مختلف
| گروه (l) | گروه (J) | اختلاف میانگین | سطح معنی‌داری |
| ذهن آگاهی | تصویرسازی پتلپ | 2/53- | 0/001 |
| ذهن آگاهی | کنترل | 1/26 | 0/03 |
| کنترل | تصویرسازی پتلپ | 3/80- | 0/001 |
همچنین برای مقایسه بین گروه‌ها در میزان پاسخ صحیح آزمون عملکرد مدام از آزمون تحلیل واریانس استفاده شده که نتایج در جدول 5 نشان داده شده است. بر اساس نتایج تحلیل واریانس بین گروههای مختلف در پاسخ صحیح اختلاف معنی‌داری وجود دارد (19/22-f، 0/001-p) (جدول 5)، بنابراین برای تعیین اختلاف بین گروه‌ها از آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد.
جدول (5): نتایج آزمون تحلیل واریانس جهت بررسی زمان پاسخ توجه مدام بین گروههای کنترل، ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ
| مجموع مربعات | درجه آزادی | f | سطح معنی‌داری | ||
| پاسخ صحیح | بین گروهی | 282/53 | 2 | 19/22 | 0/001 |
| درون گروهی | 308/66 | 42 | |||
| کل | 591/20 | 44 |
نتایج آزمون بونفرونی نشان داد که در پاسخ صحیح بین گروه ذهن‌آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ اختلاف معنی‌داری وجود ندارد (1/000= P)، اما بین گروه کنترل با ذهن آگاهی (0/001- P) و گروه کنترل با تصویرسازی پتلپ (0/001- P) اختلاف معنی‌داری وجود دارد (جدول 6).
جدول (6): آزمون تعقیبی بونفرونی مربوط به مقایسه میانگین‌های توجه گروههای مختلف
| گروه (l) | گروه (J) | اختلاف میانگین | سطح معنی‌داری | |
| پاسخ صحیح | ذهن آگاهی | تصویرسازی پتلپ | 46/0 | 1/000 |
| ذهن آگاهی | کنترل | 5/06- | 0/001 | |
| کنترل | تصویرسازی پتلپ | 5/53 | 0/001 |
بحث و نتیجه‌گیری
این پژوهش باهدف مقایسه اثربخشی مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر کارکردهای حرکتی زنان سالمند غیر فعال انجام شد. اولین نتیجه تحقیق حاضر این بود که گروه تمرینات ذهن‌آگاهی نسبت به گروه کنترل در دو فاکتور تعادل ایستا و تعادل پویا تفاوت معنی‌داری را تجربه کرده بود که این نتیجه با مطالعات آجدانی، عبدی و آقائی (1400) (31) و قاسم‌پور و همکاران (1396) همسو است (9).
در تبیین نتایج حاضر می‌توان اینطور بیان کرد که ذهن آگاهی با انواع مختلف سبب کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس می. شود. در توجیه این یافته می‌توان گفت که عوامل زیادی دخیل است تا مداخله ذهن آگاهی به بهبود تعادل منجر شود. تحقیقات نشان می‌دهد که ذهن آگاهی می‌تواند فعالیت آمیگدال و تالاموس را کاهش دهد و سبب افزایش فعالیت قشر جزیره‌ای قشر پری فرونتال و قشر کمربند قدامی شود. این مناطق در تنظیم هیجان و هوشیاری دخیل‌اند و این امکان وجود دارد که بعد از مداخله این مناطق درگیر و هیجانات مرتبط با اضطراب تا حدودی تعدیل شده باشد. آجدانی و همکاران (1400) در پژوهشی به بررسی تأثیر ذهن آگاهی بر تعادل سالمندان پرداختند و در پایان بیان کردند که ذهن آگاهی موجب بهبود تعادل سالمندان شده است. قاسم پور و همکاران (1396) نیز در پژوهش خود نتیجه گرفتند که تمرین ذهن آگاهی موجب تعادل ایستا و پویای زنان و مردان سالمندان شده است. کی و همکاران (2012) نیز در پژوهشی به بررسی اثر تمرین ذهن‌آگاهی بر عملکرد یک تکلیف تعادلی پرداختند (32). نتایج تحقیق آن‌ها نشان داد که القاء ذهن‌آگاهی برای بهبود عملکرد تعادلی مناسب است. از دلایل نتیجه حاضر می‌توان به نظر گورسمان، نیمان، اشمست و والچ[3] (2004) اشاره کرد. گورسمان و همکاران (2004) معقتقدند ذهن آگاهی، خود نظارت گری جسمی و هوشیاری بدن را افزایش می‌دهد که احتمالاً منجر به بهبود مکانیسم‌های بدنی ازجمله بهبود هماهنگی حرکتی و به دنبال آن افزایش تعادل می‌شود (33). همچنین افراد ممکن است با یادگیری حالت ذهن آگاهی آن را به‌عنوان راهبردی مقابله‌ای برای افزایش هماهنگی حرکتی در نظر گرفته باشند و از آن به‌منظور بهره برداری و بهبود تعادل استفاده کنند که این خود می‌تواند نشانه‌ی تسهیل کنندگی تعادل باشد. به‌طورکلی می‌توان نتیجه گرفت که در اثر مداخله ذهن آگاهی توانسته‌اند با پذیرش توانایی خود و افزایش هوشیاری و هماهنگی حرکتی، تعادل خود را افزایش دهند.
همچنین در تحقیق حاضر نشان داده شد که تصویرسازی پتلپ موجب بهبود تعادل ایستا و پویای سالمندان شده است که این نتیجه با نتایج تحقیق و بهرامی و همکاران (1396) همسو، و با خان محمدی و همکاران (1395)، طهماسبی و همکاران (1399) ناهمسو می‌باشد (10،21، 34). بهرامی و همکاران (1396) در پژوهشی به بررسی تأثیر مدلهای مختلف تصویرسازی بر تعادل سالمندان پرداختند و در پایان بیان کردند تصویرسازی پتلپ موجب بهبود تعادل سالمندان شده است. ازاین‌رو این نتیجه را می‌توان با نظر مگیل (2011) (3) که بیان کرده است یکی از ویژگیهای عمومی اجرا پیشرفت است و آن اشاره به اجرای بهتر تکلیف با گذشت زمان دارد مطابق دانست. همچنین مک موریس[4] (2004) معتقد است از طریق تصویرسازی استفاده از نیمکره راست مغز در رابطه با اطلاعاتی که در باره آنچه می‌بینیم و احساس می‌کنیم یا روی آن تمرکز داریم باعث بهبودی در یادگیری می‌شود. همچنین تصویرسازی در آماده سازی فرد برای اجرا و کمک به اجرای مهارتی که به خوبی آموخته شده نیز مؤثر است (7). به‌عبارتی‌دیگر این تمرینات می‌تواند باعث تغییرات درونی و فیزیولوژیکی در بدن و سازمان‌دهی فعال موقعیت‌های ذخیره شده در مغز شود. از طرفی خان محمدی و همکاران (1395) به بررسی تأثیر تصویرسازی پتلپ بر تعادل پویای سالمندان پرداخته و در پایان بیان کردند که هیچ‌گونه بهبودی در تعادل سالمندان اتفاق نیفتاده است (10). شاید بتوان دلیل این ناهمخوانی را در اینکه محققان قبلی تأثیر تصویرسازی پتلپ را بر مهارت‌های ورزشی در نظر گرفته‌اند دانست و احتمال می‌رود تصویرسازی بر یادگیری مهارت‌های ورزشی مؤثر باشد، ولی در بهبود مؤلفه‌های آمادگی حرکتی مانند تعادل پویا مؤثر نیست. شایان ذکر است که دلیل دیگر ناهمخوانی در نتایج شاید این باشد که تحقیقات مخالف نامبرده در بالا، پژوهش خود را بر روی گروه سنی جوان انجام داده‌اند، ولی پژوهش حاضر روی گروه سالمندان صورت پذیرفته است. بنابراین شاید بتوان اینگونه نتیجه‌گیری کرد که تمرین تصویرسازی در بهبود آمادگی حرکتی افراد سالمند مفید نیست، زیرا در دوران سالمندی سیستم عصبی-عضلانی که نقش بسزایی در تصویرسازی پتلپ دارد، رو به انحطاط است.
یکی دیگر از نتایج تحقیق حاضر این بود که گروه ذهن آگاهی نسبت به گروه کنترل تفاوت معنی‌داری در توجه مداوم را از خود نشان داده بود که این نتیجه با نتایج پژوهش بابایی و بادامی (1398) (35)، زهرایی و محققیان (1398) (36)، و نجاتی، ذبیح زاده، نیک فرجام و نادری (1391) همسو است. نجاتی و همکاران (1391) در تحقیقی به بررسی رابطه بین ذهن آگاهی و کارکردهای توجهی پایدار و انتخابی پرداختند. نتایج نشان داد که با افزایش ذهن آگاهی میزان خطا و زمان پاسخ آزمودنی‌ها کاهش می‌یابد (37). بر اساس این یافته‌ها، ذهن آگاهی نه با کارکردهای توجه انتخابی، بلکه با کارکردهای توجه پایدار مرتبط است. برخی از محققین معتقدند مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی با آموزش تمرینات و تکنیکهایی مانند آرمیدگی پیشرونده عضلانی، مراقبه عالی، هاتا یوگا به‌صورت منظم روزانه و نیز هنگام احساس فشار می‌تواند بیش واکنش به محرکهای محیطی و احساسی را کاهش دهد. بیش واکنشی به محرکهای محیطی یکی از مؤلفه‌های مهم تکانشگری است (36).
هنگامی که ادراک دقیق از پاسخهای ذهنی فرد به محرکهای درونی و بیرونی ایجاد شود، به توسعه بینشی منجر می‌شود که توانایی عملی فرد در دنیای واقعی و حس کنترل او افزایش می‌یابد. ذهن آگاه بودن می‌تواند استدلال اخلاقی و تصمیم‌گیری منطقی را در فرد بهبود بخشد. ذهن آگاهی به فرد کمک می‌کند تا به میل خود برای انجام سریع کنش، بدون درنظر گرفتن عواقب آن، آگاهی پیدا کند و مانند یک مشاهده‌گر این فرایند را بنگرد و به ابعاد گوناگون تصمیم و میل خود توجه بیشتری داشته باشد و این مسئله می‌تواند در تعدیل تکانشگری نقش اساسی ایفا کند. همچنین جهت تبیین یافته به دست آمده می‌توان مطرح ساخت که، تمرکز اصلی در درمان مبتنی بر ذهن اگاهی بر تخصیص کامل توجه به هدف به‌صورت لحظه‌به‌لحظه است، تکانشگری دقیقاً نقطه مقابل این وضعیت است. تکانشگری زمانی رخ می‌دهد که فرد نسبت به اهداف و آنچه به‌صورت غیرقابل پیش‌بینی رخ می‌دهد توجه و هوشیاری در لحظه ندارد.
همچنین در پژوهش حاضر نشان داده شد که تصویرسازی پتلپ موجب بهبود توجه مداوم شده است که این نتیجه با نتایج تحقیق بابا حسینی و همکاران (1399) (38) و طاهری (1396) (3) همخوان می‌باشد. طاهری (1396) در پژوهشی به مقایسه اثربخشی تصویرسازی ذهنی، بیوفیدبک و نوروفیدبک در کاهش اضطراب رقابتی و بهبود توجه تکواندوکاران پرداخت. نتایج نشان داد که هر سه مداخله بر کاهش اضطراب رقابتی و بهبود توجه تأثیر دارد که از عوامل این نتیجه می‌توان به اینکه تصویرسازی ذهنی مکانیزمی عصبی است و ساختارهای مغزی را که در کنترل شناختی و در برنامه ریزی حرکتی نقش دارند، اشاره می‌کند. همچنین این نتایج با افزایش هم ارزی کارکردی در مدل پتلپ و همچنین با توضیحات شناختی مهارت و درک الگوی حرکت در حین تصویرسازی ذهنی (نظریه یادگیری نمادین) و همچنین نظریهروانی عصبی عضلانی، نظریه آمایه توجه ـ برانگیختگی و ایجاد ارتباط معنادار بین عناصر تکلیف و کوتاه شدن مرحله انتخابِ پاسخ (نظریه سازمان‌دهی حافظه در تصویرسازی ذهنی) به خوبی قابل توجیه می‌باشد.
به‌طورکلی نتایج این تحقیق نشان داد که مداخله مبتنی بر ذهن آگاهی و تصویرسازی ذهنی پتلپ بر کارکردهای حرکتی زنان سالمند تأثیر معناداری دارد. نتایج نشان داد که گروههای تجربی نسبت به گروه کنترل بهبود معناداری را در فاکتورهای تعادل ایستا، پویا و توجه مداوم داشته است. با توجه به نتایج پژوهش به مربیان و دست‌اندرکاران امورات سالمندی پیشنهاد می‌شود از تمرینات ذهن آگاهی و تصویرسازی جهت بهبود تعادل و توجه در سالمندی استفاده شود. به‌طور اجتناب‌ناپذیری، هر مطالعه‌ای محدودیت‌هایی دارد که تفسیر یافته‌ها را در بستر محدودیت‌ها ضروری می‌کند. از محدودیت‌های پژوهش حاضر نمونه‌های منحصر به زنان سالمند بود که در تعمیم به سایر افراد، باید بااحتیاط انجام شود. با توجه به گستره نظری موجود، یافته‌ها و محدودیت‌های حاضر، پیشنهاد می‌شود این پژوهش بر روی سایر قشرها و در صورت امکان، در حجم نمونه بزرگ‌تری انجام گیرد.
تشکر و قدردانی
از همه سالمندان عزیزی که ما را در انجام هر چه بهتر این پژوهش یاری نمودند، سپاسگزاریم.
نوع مطالعه: پژوهشي(توصیفی- تحلیلی) |
موضوع مقاله:
عمومى
فهرست منابع
1. DeSmet A, Van Ryckeghem D, Compernolle S, Baranowski T, Thompson D, Crombez G, et al. A meta-analysis of serious digital games for healthy lifestyle promotion. Prev Med 2014;69:95-107. [DOI:10.1016/j.ypmed.2014.08.026] [PMID] [PMCID]
2. Aslankhani F, Zamanithani S, Aghdasi j. Validity and reliability of timed rise and walk tests and anterior functional reach to assess fall risk in the elderly. Salamand Sci Res J 2015;23:15-26. [URL]
3. AfshariN D, Rezaei L, Dadres K. The effectiveness of structured reminiscing on reducing anxiety and depression in the elderly. Psych Aging 2019;27:18-29 [URL]
4. Javanmardi, Naimi, Ebrahim, Motamedi, & Abdullah. The effectiveness of the mindfulness model on improving the sincere attitudes and depression of the elderly. Psych Aging 2020;43:24-38 [URL]
5. Taheri S, Iran Dost G, Islami H, Rezaei A.The effect of yoga practice based on biological biorhythm theory on balance and selective attention of elderly women. Salamand Sci Res J 2018;63:22-37. [DOI:10.32598/sija.13.3.312]
6. Cao X, Hou Y, Zhang X, Xu C, Jia P, Sun X, et al. A comparative, correlate analysis and projection of global and regional life expectancy, healthy life expectancy, and their GAP: 1995-2025. J Glob Health 2020;11:14-22 [DOI:10.7189/jogh.10.020407] [PMID] [PMCID]
7. Patrizio E, Calvani R, Marzetti E, Cesari M. Physical functional assessment in older adults. J Frailty Aging 2021;10(2):141-9. [PMID]
8. Zhidong C, Wang X, Yin J, Song D, Chen Z. Effects of physical exercise on working memory in older adults: a systematic and meta-analytic review. Eur Rev Aging Phys Activity 2021;21:14-25 [DOI:10.1186/s11556-021-00272-y] [PMID] [PMCID]
9. Qasimpour L, Hosseini S, Ahmadi M. The effect of physical fitness exercises and mental exercise and mindfulness exercise on static and dynamic balance of elderly women. Salamand Sci Res J 2017;13(6):137-46. [URL]
10. Khanmohammadi, K, Yousefi G. The effect of PETTLEP imagery and balance training on the dynamic balance of the elderly. J Motor Dev Learn 2016;15(8):112-22. [URL]
11. Baer RA, editor. Mindfulness-based treatment approaches: Clinician's guide to evidence base and applications. Elsevier. 2015. [Google Scholar]
12. Kangasniemi A, Lappalainen R, Kankaanpa A, Tammelin T. Mindfulness skills, psychological flexibility, and psychological symptoms among physically less active and active adults. Ment Health Phys Act 2014;7(3):121-7. [DOI:10.1016/j.mhpa.2014.06.005]
13. Pearson J, Naselaris T, Holmes EA, Kosslyn SM. Mental imagery: Functional mechanisms and clinical applications. Trends Cogn Sci 2015;19(10):590-602. [DOI:10.1016/j.tics.2015.08.003] [PMID] [PMCID]
14. Varlet M, Bucci C, Richardson MJ, Schmidt RC. Informational constraints on spontaneous visuomotor entrainment. Hum Mov Sci 2015;41:265-81. [DOI:10.1016/j.humov.2015.03.011] [PMID] [PMCID]
15. Holmes PS, Collins DJ. The PETTLEP approach to motor imagery: A functional equivalence model for sport psychologists. J Appl Sport Psychol 2001;13(1):60-83.
https://doi.org/10.1080/10413200109339004 [DOI:10.1080/104132001753155958]
16. Haruna M, Matsuzaki M, Ota E, Shiraishi M, Hanada N, Mori R. Guided imagery for treating hypertension in pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 2019;4:CD011337. [DOI:10.1002/14651858.CD011337.pub2] [PMID] [PMCID]
17. Abdoli B. Laterality in asymmetric transfer of strength and velocity in children considering brain hemispheres. J Res Rehab Sci 2013;9(2):266-77. [Google Scholar]
18. Niazi S. Investigation of effects of imagery training on changes in the electrical activity of motor units of muscles and their strength in the lower extremities. Eur J Exp Biol 2014;4(1):595-9. [Google Scholar]
19. Kamran Mehr F. Comparing the effectiveness of mindfulness exercises and biofeedback-sedation on anxiety, depression and functional and static balance in elderly women with mild depression and anxiety. Psych Aging 2020;6:248-233. [URL]
20. Habibi R, Hassanzadeh O. Investigating the effect of mindfulness exercises on the balance of the elderly. Master's thesis. Ardabil Univ 2017;9:45-53
21. Bahrami A, Qutbi A, Khajawi A. The effect of different visualization models on the balance of the elderly. J Sports Manag Mov Behav 2017;17(4):221-34 [URL]
22. Ites KI, Anderson EJ, Cahill ML, Kearney JA, Post EC, Gilchrist LS. Balance interventions for diabetic peripheral neuropathy: A systematic review. J Geriat Phys Ther 2011;34(3):109-16. [DOI:10.1519/JPT.0b013e318212659a] [PMID]
23. Pan X, Bai J-j. Balance training in the intervention of fall risk in elderly with diabetic peripheral neuropathy: A review. Int J Nurs Sci 2014;1(4):441-5. [DOI:10.1016/j.ijnss.2014.09.001]
24. Lafond D, Corriveau H, Prince F. Postural control mechanisms during quiet standing in patients with diabetic sensory neuropathy. Diabetes Care 2004;27(1):173-8. [DOI:10.2337/diacare.27.1.173] [PMID]
25. Sadeghi,A. Montazer,.A. Effect of six weeks of functional training program on static and dynamic balance of healthy elderly men. Salemand Sci Res J 2008;3(2):565-71. [URL]
26. Moradi A, Heydari J. The effect of increasing age and volleyball experience on the performance of continuous bimanual coordination task. Res Sports Biosci 2011;5(2):5-18. [URL]
27. Hasani, J., Hadianfar, H. Comparison of attention maintenance in patients with schizophrenia and depression. J Psych Edu Sci 2007;6:74-86
28. Mahmoud Alilou H. gable Comparison of executive functions and sustained attention in students with obsessive-compulsive symptoms, high schizotypy and overlapping symptoms with the normal group. J Behav Sci Res 2011;9(3):0-0. [Google Scholar]
29. Hadianfar, H., et al. Comparison of attention maintenance in patient with schizophrenia, major depression and normal people. J Psych Edu Sci 2008;37(1):159-84. [URL]
30. Lucke IM, Lin C, Conteh F, Federline A, Sung H, Specht M, et al. Continuous performance test in pediatric obsessive-compulsive disorder and tic disorders: the role of sustained attention. CNS Spectr 2015;20(05):479-89. [DOI:10.1017/S1092852914000467] [PMID]
31. Ajdani A, Aghaei H. The effectiveness of cognitive-behavioral therapy based on mindfulness on stress and balance in elderly men. J Behav Sci Res 2021;63:22-37. [URL]
32. KEE, Ying Hwa. Mindfulness, movement control, and attentional focus strategies: effects of mindfulness on a postural balance task. J Sport Exer Psych 2012;34(5):561-79. [DOI:10.1123/jsep.34.5.561] [PMID]
33. Grossman P, Niemann L, Schmidt S, Walach H. Mindfulness-based stress reduction and health benefits a meta-analysis. J Psychosom Res 2004;57(1):35-43 [DOI:10.1016/S0022-3999(03)00573-7] [PMID]
34. Tahmasabi Borojni Sh, Ahmadi Kakavand S, Shahrbanian H. The effect of PTLP imagery and physical exercise on brain-derived neurotrophin factor (BDNF) and memory function in patients with multiple sclerosis (MS). J Ilam Univ Med Sci 2020;32(8):12-23 [URL]
35. Babaei J, Badami H, Rakhsare D. The relationship between psychological toughness and sports performance of basketball players in the country's premier league. Sports Psych 2015;7:11-9 [URL]
36. Kazemi Zahrani E, Mohaghegian F. The effectiveness of cognitive therapy based on mindfulness on impulsivity and self-inhibition of bipolar patients under drug treatment. Sci J Shahid Sadoqi Univ Med Sci 2019;7:23-38. [URL]
37. Nejati V, Zabihzadeh A, NikFarjam MR, Naderi Z, Pournaqad A. Correlation between mindfulness and mind reading through eye image. Zahedan J Res Med Sci 2012;14(1): 37-42 [URL]
38. Babahosseini O, Shamsipour P, Rahavi Azabadi R. The effect of the type of contextual interference and practice on the consolidation of motor memory of the elderly: cognitive processes underlying motor imagery and contextual interference. J Sports Manag Mov Behav 2021;6:9-17. [URL]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
